In onze serie ‘De positie van de Bitcoin in het Nederlands recht’ kijken we in dit derde deel naar de positie van de Bitcoin in het familierecht. Wat gebeurt er met de Bitcoin en andere cryptomunten in geval van huwelijk, scheiding en overlijden? Wij beantwoorden die vragen in dit artikel.
De positie van de Bitcoin in het Nederlandse recht
Niet veel mensen weten dat Nederland een van de voorlopers is als het gaat om de rechtspositie van cryptomunten. Waar veel landen nog op zoek zijn naar de plek van de Bitcoin in het recht, is men in Nederland al veel verder. Daarom zetten we in deze serie de positie van de Bitcoin en andere cryptomunten in het Nederlandse recht op een rij. In deel 1 bespraken we de algemene inleiding en in deel 2 stonden wij stil van de positie van de Bitcoin in het vermogensrecht. Aangezien het recht geen onderscheid maakt naar de soort cryptomunt benoemen we voor de leesbaarheid steeds alleen de Bitcoin, terwijl iedere cryptomunt kan worden gelezen.
In dit filmpje zie je de extreme gevolgen wanneer de positie van de Bitcoin bij overlijden niet goed is geregeld. (Tekst loopt door na het filmpje).
De Bitcoin, het huwelijk en samenlevingscontract
Veel mensen waren al langer getrouwd toen de Bitcoin haar intrede deed. Ook is vanaf 1 januari 2018 een andere manier van verdeling van de boedel geïntroduceerd als standaard. Tot slot kun je uiteraard altijd in de toekomst gaan trouwen of kiezen voor een samenlevingscontract. Wij zetten de positie van de Bitcoin in die situaties uiteen.
Getrouwd vóór 1 januari 2018? Gemeenschap van goeden of huwelijkse voorwaarden
Voor 1 janauri 2018 trouwden koppels standaard in gemeenschap van goederen. Dit betekent, kort gezegd, dat alle onderdelen van het vermogen die jullie tijdens het huwelijk opbouwen, van jullie beiden is. Zoals we in deel 1 zagen is Bitcoin een onderdeel van het vermogen, dus zijn jullie beiden voor 50% eigenaar, ook wanneer een van de echtgenoten niet bij het beleggen in crypto betrokken was of er zelfs niets van weet.
Wanneer je voor die tijd besloot om onder huwelijkse voorwaarden te trouwen wordt het eigendom geregeld door de afspraken die jullie daarover gemaakt hebben. Ook wanneer de Bitcoin nog niet ter sprake is gekomen, maar er wel afspraken zijn gemaakt over het beleggen in andere vermogensbestanddelen of de verdeling van geld is zo met een analoge redenatie te bepalen wie eigenaar van de Bitcoin is.
Getrouwd ná 1 januari 2018? Beperkte gemeenschap
Voor het goede begrip: beperkte gemeenschap slaat hier uitsluitend op de gemeenschap van goederen. In dit stelsel houden beide echtelieden het privévermogen dat zij vóór het huwelijk al hadden en worden bezittingen tijdens het huwelijk gemeenschappelijk bezit als er geen algemene voorwaarden zijn opgesteld. Dit betekent dus dat het verstandig is om vóórdat je gaat trouwen goed vast te leggen hoeveel Bitcoin je bezit. Wees hierbij praktisch en benoem het aantal munten, niet de financiële waarde. Immers, door koerswisselingen kan de waarde fluctueren.
De Bitcoin en de samenlevingsovereenkomst
Ook in de samenlevingsovereenkomst kun je vastleggen welke eigendommen gezamenlijk zijn en welke niet. Je kunt ervoor kiezen hier een bezit in Bitcoin (in aantal munten, zie boven) op te nemen als eigendom van één van de samenlevenden. In ander geval is het van belang met welk geld de Bitcoins tijdens het samenleven worden aangekocht. Indien dit van de gezamenlijke rekening is zijn de Bitcoins gezamenlijk bezit. Indien dit van het privévermogen van één van de samenlevers is zullen de Bitcoins ook tot dat privévermogen behoren.
De Bitcoin en scheiding
Op het moment dat een relatie beëindigd wordt en het op een scheiding aankomt zullen ook de Bitcoins onderdeel van een scheiding worden. Als de Bitcoins als gevolg van de huwelijkse voorwaarden, beperkte gemeenschap of voorwaarden uit de samenlevingsovereenkomst eigendom zijn van één van de partners is de verdeling automatisch geregeld.
De Bitcoin en gemeenschap van goederen
Zoals we in het eerste deel gezien hebben zijn Bitcoins onderdeel van het vermogen en daarbij, zodra er sprake is van een gemeenschappelijk bezit van de scheidende partners, onderdeel van het te verdelen bezit. Net zoals de andere gemeenschappelijke boedel zal de Bitcoin dan dus ook verdeeld moeten worden. Hier spelen twee praktische problemen een rol. Allereerst de kennis van de Bitcoins en ten tweede de waardebepaling
Kennis van de Bitcoins
Er kunnen zich situaties voordoen waarin de ene partner niet weet dat de andere partner Bitcoins heeft. In dat geval is het lastig dit vermogensbestanddeel te delen. Let er dus op dat je die mogelijkheid voldoende hebt onderzocht voordat je instemt met een definitieve regeling. Mocht je een volledige verdeling geaccordeerd hebben en blijken de Bitcoins daarna boven tafel te komen, zou het lastig kunnen zijn om hier alsnog jouw deel over te halen.
Het kan ook zijn dat de partner wel aangeeft dat er Bitcoins zijn, maar dat deze weigert te vertellen waar ze zijn of hoeveel het er zijn. In dat geval kunnen gespecialiseerde bedrijven wellicht uitkomst bieden om de Bitcoins op te sporen, maar die inzet is vaak kostbaar.
De waarde van de Bitcoins bij scheiding
Een scheiding is vaak een proces dat langer loopt. Hierdoor zouden er grote waardeschommelingen in de koers van de Bitcoin kunnen ontstaan. Uiteraard kan dat invloed hebben op de afwikkeling van de scheiding. In rechtspraak is bepaald dat de waarde van het vermogen bepaald wordt op het moment van de feitelijke verdeling. Dit moment is de datum die partijen overeen komen of het moment waarop de rechter de verdeling uitspreekt.
De (aanstaande ex) partners hebben dus de mogelijkheid om een moment van verdeling te kiezen. Als partijen een moment af kunnen spreken heeft dat de voorkeur. Anders is de waarde op het moment dat de rechter de verdeling definitief vaststelt van belang. Let daarbij niet alleen de datum, maar ook op het tijdstip. De koers van de Bitcoin kan namelijk soms wel per (half) uur procenten schelen.
Overigens kan de feitelijke verdeling op iedere gewenste manier plaats vinden. De ene partner kan de helft van de cryptomunten overboeken naar een door de (dan ex) partner op te geven wallet of beursaccount. Het kan ook dat de waarde van de ene partner op een andere manier (bijvoorbeeld door verrekening of contante betaling) wordt gedaan en de andere partner alle Bitcoins houdt.
Op dit moment is er nog geen jurisprudentie over echtscheidingen waarin de Bitcoin een rol speelt.
Bitcoin en overlijden
Helaas komt er voor elke Bitcoinbezitter een moment dat hij zijn Bitcoins niet meer naar de volgende wallet kan overbrengen. Op dat moment maakt de Bitcoin deel uit van de erfenis. Ook hier zijn praktische bezwaren. We noemen er drie: de kenbaarheid van de Bitcoin en de wallet, de langstlevende clausule en de verdeling van de Bitcoins in de erfenis.
De kenbaarheid van de Bitcoin en de wallets
Wanneer iemand overlijdt moeten de nabestaanden uiteraard wel weten dat diegene Bitcoins in bezit heeft. Ook is het belangrijk dat de wachtwoorden van de wallet(s) en/of private keys op dat moment beschikbaar zijn. Anders kunnen er bijzonder onaangename gevolgen ontstaan. Het is vaak bij leven juist de bedoeling om deze gegevens zo privé mogelijk te houden. Er zijn diverse oplossingen om deze problemen te tackelen. Allereerst kun je in jouw testament vastleggen dat er Bitcoins zijn en waar die gevonden kunnen worden. Let er daarbij op dat je geen aantallen of namen van munten noemt. Dit om te voorkomen dat het testament niet meer klopt als je na opmaak handelt.
Je kunt er ook voor kiezen om de wallets en/of private keys vast te laten leggen bij de notaris. Dit in een zogenoemde depot-akte die aangemeld wordt bij het centraal testament register. Op die manier komt pas bij overlijden (en niet eerder) naar voren dat er Bitcoins zijn en hoe die bereikt kunnen worden.
Bitcoins en de langstlevende clausule
Als er testamentair niets geregeld is en er sprake is van het overlijden van een van de leden van een getrouwd echtpaar dat kinderen heeft, hebben de achterblijvende ouder en de kinderen ieder recht op een deel van de erfenis. Om te voorkomen dat de kinderen hun erfdeel opeisen, waardoor de langstlevende echtgenoot in financiële moeilijkheden komt heeft de wet ingegrepen. De langstlevende krijgt het vruchtgebruik van het erfdeel dat de kinderen toekomt zolang zij leeft. De kinderen krijgen dan een vordering ter hoogte van hun erfdeel op de langstlevende ouder. Zij kunnen die vordering echter pas verrekenen met de erfenis nadat de langstlevende ouder is overleden.
In de tussentijd kan de langstlevende ouder over het vermogen beschikken alsof het van haar is. Deze kan, in het geval van cryptomunten, dus ook over de Bitcoin uit de erfenis van de kinderen beschikken alsof het eigendom is. De langstlevende echtgenoot kan dus naar eigen inzicht handelen of verkopen.
Bitcoin en de verdeling bij erfenis
In een testament kun je vastleggen hoe je jouw bezittingen, waaronder Bitcoin wilt verdelen (zolang je aan de wettelijke regels voldoet). Wanneer je geen regeling maakt vindt de verdeling volgens de wet plaats. De Bitcoins worden dan volgens die wettelijke regeling verdeeld. Let er hierbij op dat je ook successierecht (erfbelasting) moet betalen over het tegoed aan Bitcoin. Let er, in het geval van beneficiaire aanvaarding van de erfenis, ook op dat men een eventuele waarde in Bitcoin en andere cryptomunten nagaat en -als die er is- meerekent.
Meer weten over de positie van de Bitcoin in het Nederlands recht?
In het eerste deel beschreven we de algemene inleiding. Het tweede deel stond in het teken van de positie van de Bitcoin in het civiel recht. In de komende delen bespreken we de positie van de Bitcoin in het fiscaal recht het strafrecht.
